ਅੱਜ ਵੀ ਕੇਵਲ ਰਾਗ ਆਧਾਰਿਤ ਸੰਗੀਤ ਹੀ ਅਸਲੀ ਜਾਦੂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੈ
ਮੋਹਾਲੀ//ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: 7 ਸਤੰਬਰ 2023: (ਕਾਰਤਿਕਾ ਸਿੰਘ//ਸੁਰ ਸਕਰੀਨ ਡੈਸਕ)::
ਕੁਝ ਗੀਤ ਸੁਣਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਉਤਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਬੋਲ, ਉਸ ਦੀ ਧੁਨ, ਸਭ ਕੁਝ ਇਕਦਮ ਮਨ ਵਿਚ ਚਿਪਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੈਠ ਕੇ ਵੀ ਜਦੋਂ ਬੰਦਾ ਉਹੀ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਭ ਰਾਗਾਂ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੰਗੀਤ ਕਾਰਨ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ।
ਫਿਲਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਲੱਖਾਂ ਗੀਤ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਉਹ ਅਦਭੁਤ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੁਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੁਣਾ ਵਧਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਗੀਤ ਲਈ ਵੱਖਰੀ ਸੁਰ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਕਈ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਧੁਨ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਕੁਝ ਫਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰਾਗਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣਨ 'ਤੇ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੁਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਦਿਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਵਰਨਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿਚ ਰਾਗਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਗੀਤ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਗਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ ਰਚੇ ਗਏ ਹਨ। ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ ਬਲਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਵੀ ਹੋਏ ਸਨ।
ਰਾਗ ਯਮਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਨਮੋਹਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ। ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਰਾਗ ਕਲਿਆਣ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਰਾਗ ਕਲਿਆਣ ਥਾਟ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਆਸ਼ਰਿਆ ਰਾਗ (ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਰਾਗ ਉਸੇ ਨਾਮ ਥਾਟ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੁਗ਼ਲ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਰਾਗ ਯਮਨ ਜਾਂ ਰਾਗ ਇਮਾਨ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ। ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਚਮਨ ਲਾਲ ਭੱਲਾ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਗਾਇਆ ਹੈ।
ਵਰਨਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਯਮਨ ਅਤੇ ਕਲਿਆਣ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਯਮਨ ਅਤੇ ਕਲਿਆਣ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਾਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਾਗ ਯਮਨ-ਕਲਿਆਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਮਾਧਿਅਮ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਰਾਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਰਾਗ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੁਣਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਗੀਤ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ ਵੀ ਗਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫਿਲਮ ਸਰਸਵਤੀ ਚੰਦਰ-ਚੰਦਨ ਸਾ ਬਦਨ, ਚੰਚਲ ਚਿਤਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁਰੀਲਾ ਗੀਤ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਫਿਲਮ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ -ਭੀਗੀ ਰਾਤ-ਇਸ ਫਿਲਮ ਦਾ ਗੀਤ ਸੀ-"ਦਿਲ ਜੋ ਨਾ ਕਹਿ ਸਕੇ ਵੋ ਹੀ ਰਾਜ਼ੇ ਦਿਲ...." ਇੱਕ ਹੋਰ ਫਿਲਮ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਈ-ਚਿਤਚੌਰ-ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਗੀਤ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ "ਜਬ ਦੀਪ ਜਲੇ ਆਨਾ.." ਇੱਕ ਹੋਰ ਫ਼ਿਲਮ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ- ਅਨਪੜ੍ਹ-ਦਾ ਗੀਤ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਕਬੂਲ ਹੋਇਆ- ਜੀਆ ਲੇ ਗਾਇਓ ਜੀ ਮੋਰਾ ਸਵੰਰੀਆ.... ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਫ਼ਿਲਮ ਰਾਮ ਲਖਨ ਸੀ- ਇਸ ਦਾ ਗੀਤ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ- “ਬੜਾ ਦੁਖ ਦੀਨ੍ਹਾ ਮੇਰੇ ਲਖਨ ਨੇ..." ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਯਮਨ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਗੀਤ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਗੀਤ ਜ਼ਰੂਰ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ-"ਤੇਰੇ ਮੇਰੇ ਸਪਨੇ ਅਬ ਏਕ ਰੰਗ ਹੈ" ਇਸਨੂੰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗਾਇਕ ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਗਾਇਆ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਸੀ ''ਗਾਈਡ''।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੀਤ ਰਾਗ ਯਮਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। "ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੇ ਸਫ਼ਰ ਮੈਂ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਜੋ ਮੁਕਾਮ ਵੋ ਫਿਰ ਨਹੀਂ ਆਤੇ..! ਇਸ ਦੇ ਗਾਇਕ ਸਨ ਜਨਾਬ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ ਸਾਹਿਬ। ਇਹ ਗੀਤ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੀਤ ਵਾਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ "ਆਪ ਕੀ ਕਸਮ"।
ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਇਹ ਯਾਦ ਕਰਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸੱਤਾ ਬਦਲਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਈ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵੀ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਗ ਯਮਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਾਮ ਕਲਿਆਣ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਮਾਂ ਬਦਲਿਆ, ਸੱਤਾ ਬਦਲੀ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਵੀ ਬਦਲੀ ਤਾਂ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਯਮਨ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਗੰਧਾਰ ਨੂੰ ਵਕਰ ਕਰਕੇ ਸ਼ੁੱਧ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਅਲਪ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਵੇਂ ਮਾਧਿਅਮ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਇਸਨੂੰ ਯਮਨ ਕਲਿਆਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਪੋਸਟਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਜਾਏਗੀ।
